როგორც ეთნიკური უმცირესობების დასახლება, თორიასაც აქვს როგორც ქართული, ასევე სომხური ეკლესიები. ეს არის ნინოწმინდის მხარის სომხებით დასახლებული სოფელი, რომელიც მდებარეობს ნინოწმინდიდან ჩრდილოეთით 12 კმ-ში, აბულის მთის დასავლეთ მხარეს.
სოფელი თორია სამ მხრიდან მთები აკრავს, რომელთაგან ერთ – ერთ ფერდობზეა სოფელია გაშლილი. სოფლის მოსახლეობა ველური ქვების სიმრავლის გამო ამ მთას კლდოვან მთას ეძახიან, სოფლის წინ მდებარე მთას კი სიმცირის გამო ბლრიკს ეძახიან.
კლდოვან მთაზე მდებარეობს ციკლოპური ციხის ნანგრევები, ხოლო მთის ძირას და წმინდა იოანეს სამლოცველოები. სოფლის ცენტრში არის ღვთისმშობლის ეკლესია, რომელიც საბოლოოდ 2022 წელს აღადგინეს. ეკლესიის გვერდით არის ძველი სასაფლაო, რომელიც ასევე შემორჩა სოფლის მცხოვრებთა წყალობით.
სოფელში აღმართულია დიდ სამამულო ომში სოფლიდან 73 დაღუპული ხსოვნის ძეგლი, კიდევ ერთი ისტორიულ-კულტურული ძეგლია სოფლის ცენტრში, წყაროსთან. ამჟამად მოქმედ ტაძარში იესო ქრისტეს და წმინდა მარიამის ქანდაკებები იყო განთავსებული.
სოფელი ასევე ცნობილია ჭურჭლით. სონია მალხასიანი ამბობს, რომ აქვს საკუთარი ხელით თიხისგან დამზადებული ნამუშევრები: ტოსტერი, ქოთნები, რომლებიც მას თაობიდან თაობას გადასცემენ და იმედოვნებს, რომ შვილები და შვილიშვილები არ დაივიწყებენ და ასევე გააგრძელებენ მის საქმეს. იგი თვლის, რომ ეს ნამუშევრები წარმოადგენს ისტორიულ და კულტურულ ღირებულებებს.
მოსახლეობა ამბობს, რომ მათთვის ჩვეულებრივი იყო უცხოეთში მცხოვრები თანასოფლელების სტუმრობა სოფელში, მაგრამ როცა ვკითხეთ, ტურისტები სტუმრობენ თუ არა სოფელს, მოსახლეობამ გვითხრა, რომ ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში ტურიზმი საკმაოდ გაიზარდა.
“მოდიან მოტოციკლეტებით, რომ გადაიღონ ფოტოები და გადაუღონ ყველაფერი, რაც ჩვენს თვალში ჩვეულებრივად გვეჩვენება. ისინი აღფრთოვანებულნი არიან როგორც ბუნებით, ასევე ისტორიული და კულტურული ადგილებით”, – ამბობს სოფელ თორიის მცხოვრები და ისტორიკოსი მკრტიჩ ლოკიანი. მან ასევე აღნიშნა, რომ ინგლისური ენის არ ცოდნა ხელს უშლის ტურისტებთან უკეთ კომუნიკაციას და მათი შთაბეჭდილებების გაცნობას, მიაჩნია, რომ სახელმწიფომ განსაკუთრებული პირობები და წინაპირობები უნდა შეუქმნას სოფლის განვითარებისთვის, რათა კიდევ უფრო განვავითაროთ ტურიზმი და რატომაც არა განვავითაროთ ჩვენი ახალგაზრდები.
სედა ნიკოღოსიანი ასევე ესაუბრა რადიო NOR-ს. „ჩვეულებრივი იყო ადგილობრივების სტუმრობა საზღვარგარეთ მცხოვრებ თანასოფლელებთან, მაგრამ შესამჩნევია ის ფაქტი, რომ ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში ევროპელების ვიზიტები საგრძნობლად გაიზარდა და იმედი მაქვს, რომ ევროპელი ტურისტების ვიზიტი ჩვენს რეგიონში,მატთან კონტაქტი, დადებითი შედეგი ექნება ისტორიული და კულტურული ადგილების აღდგენისთვის. როცა მოდიან, იღებენ სურათებს, უღებენ ბუნებას, იღებენ ყველაფერს, რაც ჩვენთვის ჩვეულია“.
კითხვაზე, დაცულია თუ არა ისტორიულ-კულტურული ადგილები და რა სამუშაოები მიმდინარეობს ამ მიმართულებით, მან უპასუხა, რომ რაც შემონახულია, მხოლოდ სოფლის მაცხოვრებლების ძალისხმევით ხდება და მათ გარედან ფინანსური დახმარება არ მიუღიათ.
დაწვრილებით აუდიოჩანაწერში:
სოფლის გარეთ არის ე.წ ხოჭ ქვა .
კლდოვან ბორცვზე არის ციკლოპური ციხის ნანგრევები, ხოლო ბორცვის ძირსა და წვერზე წმინდა დომინიკისა და წმინდა იოანეს სამლოცველოები.
ეკლესიის გვერდით არის ძველი სასაფლაო
