ავტორი: კრისტინა მარაბიანი
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განიხილავს სარჩელს და მან უნდა გადაწყვიტოს – არღვევს თუ არა 3 სექტემბერს შემოღებული კანონი “გარე გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ” საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლს.
კონსტიტუციის ეს მუხლი, რომელიც პერსონალურ მონაცემებს უკავშირდება, გაასაჩივრა პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმა. პარალელურად 122 ქართულმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ, ოპოზიციონერმა დეპუტატებმა და ჟურნალისტებმა შეიტანეს სარჩელები.
“უცხოელი აგენტების” შესახებ კანონი შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლს, თუ ის ზღუდავს გამოხატვის თავისუფლებას, აწესებს არაპროპორციულ ან არაგონივრულ შეზღუდვებს ორგანიზაციებსა და მოქალაქეებს, ან გამოიყენება დემოკრატიული პროცესების ჩახშობის მიზნით. ასეთ შემთხვევებში მისი დებულებები შეიძლება გასაჩივრდეს საკონსტიტუციო სასამართლოში.
რა წერია კონსტიტუციის ამ მუხლში:
მუხლი 15. პირადი და ოჯახური ცხოვრების კონფიდენციალურობის, პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის უფლება.
1. ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრება ხელშეუხებელია. ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად ან სხვათა უფლებების დასაცავად.
2. ადამიანის პირადი სივრცე და კომუნიკაცია ხელშეუხებელია. არავის აქვს უფლება მესაკუთრის ნების საწინააღმდეგოდ შევიდეს პირის სახლში ან სხვა ქონებაში და არც ჩაატაროს ჩხრეკა. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად ან სხვა პირთა უფლებების დასაცავად სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშე, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშე.
კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობა.
– “გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში, უფლებათა ნებისმიერი შეზღუდვის შესახებ სასამართლოს უნდა ეცნობოს არაუგვიანეს 24 საათისა, ხოლო სასამართლომ უნდა დაადასტუროს შეზღუდვის კანონიერება მოთხოვნიდან არაუგვიანეს 24 საათისა”, – ნათქვამია კანონში.
ეს ფუნდამენტური უფლება დაკავშირებულია მოქალაქეთა კონფიდენციალურობისა და პერსონალური მონაცემების დაცვასთან, რაც მას საკვანძო ხდის მონაცემთა დაცვის კანონმდებლობის კონტექსტში. პერსონალურ მონაცემებთან კავშირი აშკარაა, რადგან კონფიდენციალურობის დაცვა მოიცავს პერსონალური ინფორმაციის დაცვას უკანონო ჩარევისგან, გავრცელებისა თუ დამუშავებისგან. საქართველო, ისევე როგორც მრავალი სხვა ქვეყანა, არეგულირებს ამ ასპექტებს პერსონალურ მონაცემთა შესახებ სპეციალური კანონებით. მაგალითად, ეს გაწერილია საქართველოს კანონში პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ.
კონსტიტუციის ეს მუხლი ემსახურება მონაცემთა შეგროვებისა და დამუშავების შეზღუდვის საფუძველს. საჯარო და კერძო ორგანოები ვალდებულნი არიან დაიცვან პირადი ინფორმაციის დამუშავების წესები. კორესპონდენციისა და კომუნიკაციის კონფიდენციალურობის გარანტია, მაგალითად, მონაცემთა მოსმენა და მონიტორინგი შესაძლებელია მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე უნდა ხდებოდეს.
მოქალაქეთა უფლებების უზრუნველსაყოფად, მოქალაქეებს უფლება აქვთ იცოდნენ როგორ გამოიყენება მათი მონაცემები. მათ აქვთ უფლება მოითხოვონ უკანონოდ დამუშავებული ინფორმაციის შესწორება ან წაშლა.
კანონმა “უცხოელი აგენტების” შესახებ შეიძლება დაარღვიოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლი, თუ მისი დებულებები ან მათი გამოყენება ზღუდავს ამ მუხლით დადგენილ გარანტირებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს.
თუ კანონი მოითხოვს ორგანიზაციებს ან პირებს, რომლებიც იღებენ დაფინანსებას საზღვარგარეთიდან, დაასახელონ თავიანთი საქმიანობა, როგორც “უცხოური აგენტები”, ამან შეიძლება მათ სტიგმატიზაცია მოახდინოს და შეზღუდოს მათი აზრის თანაბარ პირობებში გამოხატვის შესაძლებლობა.
ასეთმა იარლიყმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს არასამთავრობო ორგანიზაციების განცხადებების საზოგადოების აღქმაზე, რაც ფაქტობრივად წარმოადგენს გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევას.
კონსტიტუცია მოითხოვს, რომ უფლებებისა და თავისუფლებების ნებისმიერი შეზღუდვა მიზნის მკაცრად პროპორციული იყოს. თუ უცხოური აგენტის კანონი გამოიყენება განსხვავებული აზრის ჩასახშობად და არა საზოგადოების ინტერესების ჭეშმარიტად დასაცავად, მან შეიძლება დაარღვიოს ეს პრინციპი.
თუ კრიტერიუმები, რომლითაც “უცხოური აგენტები” არიან განსაზღვრული, გაუგებარია, ამან შეიძლება გამოიწვიოს კანონის თვითნებური გამოყენება, რაც შეუთავსებელია დემოკრატიულ სტანდარტებთან.
შეგახსენებთ, რომ კანონი არ შემოიფარგლება 25’000 ლარის ოდენობის ჯარიმით. თანხის გადახდის შემდეგაც კი ორგანიზაცია ვალდებულია წარადგინოს ფინანსური დეკლარაცია. თუ ორგანიზაცია ამ მოთხოვნას დაარღვევს, კიდევ 10’000 ლარით დაჯარიმდება.
შემდეგ კალენდარულ თვეში ხელისუფლება კვლავ შეამოწმებს ორგანიზაციას და თუ ისევ კვლავ აღმოაჩენს ხარვეზებს, კიდევ 20’000 ლარით დააჯარიმებს.
ამგვარად, ხელისუფლებას შეუძლია ორგანიზაცია ყოველთვიურად 20’000 ლარით აჯარიმოს.
ასევე დაწესებულია 5000 ლარიანი ჯარიმაც და იგი ეხება ყველა იმ პირს (მათ შორის იურიდიულს), ვისაც მოსთხოვეს ინფორმაციის მიწოდება “უცხოური აგენტის” შესახებ, მაგრამ მათ არ მიაწოდეს გარკვეული მიზეზების და გამო.
